सफर ऱ्हाइन आणि मोझेल खोऱ्याची ! भाग दूसरा

 

लक्जमबर्ग सिटीचे शेवटचे दर्शन घेवून आम्ही परतीच्या वाटेला लागलो. केवळ चाळीस मिनिटात आम्ही जर्मनीतील सर्वात प्राचीन शहरात पोहचलो. ट्रीअरच्या आसपासचा परिसर देखील रोमन काळातील इतिहासाच्या खुणा सांगतच होता. शिवाय,मोझल खोऱ्यातील या शहराच्या आसपास रोमन काळापासून वाईन निर्मितीचे धडे गिरवले जात आहेत. त्यामुळे, शेंबडे पोरही वाईनचे त्यांच्या जगण्यातील महत्व सांगेल. ट्रीअर शहर प्राचीन असले तरी विद्यापीठाचे केंद्र असल्याने तारुण्याने मुसमुसलेले आहे. आजूबाजूचे सदाबहार वातावरण आणि सोमरसाची नशा यामुळे  या प्राचीन शहराचे यौवन आनंदाने मदहोश झाल्याचे जाणवत होते. रोमन राज्यकर्त्यानीच ऱ्हाइन-मोझेल खोऱ्यात ही द्राक्ष संस्कृती आणली आहे. पु. ल. म्हणतात त्याप्रमाणे आपल्याकडे रुद्राक्ष संस्कृती आहे तर इकडे द्राक्ष संस्कृती आहे हे तंतोतंत पटते. येथल्या रिस्लीन्ग वाईनचा आस्वाद न घेता वापस फिरणे म्हणजे आग्र्याला जावून ताजमहाल न पाहाण्यासारखे होते. त्यामुळे, तरुणींना न्याहाळत वारुणीचा आनंद घेतला हे वेगळे सांगायला नको...!

  

फोटो: पोर्टा निग्रा (ब्लैक गेट)

रोमन संस्कृतीची दुसरी मोठी निदर्शक म्हणजे त्यांची स्थापत्य शैली. ट्रीअरच्या मध्यवर्ती असलेले पोर्टा निग्रा (ब्लैक गेट) त्याचेच द्योतक होय. साधारणत: पहिल्या शतकात अशा प्रकारचे चार गेट बांधण्यात आले होते. पडझडीनंतर त्यातील एकच गेट उरले आहे. त्याशिवाय 2000 वर्षापूर्वी पहिल्यांदा बांधलेल्या पूलाची अनेकदा डागडुजी झाली असली तरी त्याचे काही पिलर अजूनही रोमन काळाची ओळख देतात. त्याशिवाय, चौथ्या शतकातील इम्पेरिअल बाथ मला थेट मोहेंजोदडो येथील ग्रेट बाथचे स्मरण देवून गेला. त्यावेळी माझा भारतीय बाणा अशावेळी जागृत झाला. एक दोन लोकांना त्याविषयी सांगायचा प्रयत्न केला पण सांप्रत दुनियेत वावरणाऱ्या इतर पर्यटकांनी माझ्या बाण्याकडे कानाडोळा केला. सेंट पिटर कैथेड्रल पण रोमन धाटणीचे होते. त्याच्या वरच्या गॅलरीमध्ये लावलेल्या दिव्याने तर माझ्या दिवाळीतील आकाशकंदीलाच्या आठवणी ताज्या केल्या.            

या प्राचीन शहरातील एक अर्वाचीन पैलू म्हणजे कामगार क्रांतीचे जनक कार्ल मार्क्स यांचे हे जन्म स्थळ होय. आपल्या आयुष्यातील पहिली सतरा वर्षे त्यांनी याच शहरात काढली. इंटरेस्टिंग म्हणजे, अठराव्या शतकाच्या सुरवातीला औद्योगिक क्रांतीची सुरवात होत असताना धनिक लोकांच्या मुलांना ऱ्हाइन-मोझेल नदीच्या खोऱ्यात धाडले जाई. स्वछंदवादाने साहित्य, कला आणि संस्कृतीच्या माध्यमातून धनिक वर्गावर या भागाविषयी मोहिनी घातली होती म्हणलास वावगे ठरू नये. शिवाय व्यक्तीस्वातंत्र्याला जर्मन रोमॅंटिसिझमने अधिक महत्व दिले होते. शिक्षणसोबतच तारुण्यातील जगण्याचा आनंद घेण्यासाठी मदिरामृताची साथ मिळेल अशी कीर्ती या विभागाने मिळवली होती.  अशा या भागात धानिकांना  आव्हान देणाऱ्या मार्क्सचा जन्म होणे याला दैवी योगायोग म्हणावे का विधात्याने जाणीवपूर्वक आखलेली योजना. अर्थात, मार्क्सच्या बाबतीत दैवी बाबींचा उल्लेख करणे म्हणजे आ बैल मुझे मार असेच आहे, डावी मंडळी कधी आपले लाल डोळे उगरातील हे सांगाता येणार नाही. मार्क्स हाऊसला भेट देवून आम्ही बाजारपेठेचा फेरफटका मारला.  त्यानंतर संध्याकाळी, माझ्या विचनी नावाच्या मैत्रिणी  सोबत आम्ही डिनरचा कार्यक्रम आखला होता. जिथे परंपरागत जर्मन जेवण मिळेल अशा रेस्टॉरंटला जावूया असे सांगितले होते. तिने Kartoffel नावाच्या रेस्टॉरंटला  रेज़र्वेशन केले होते. जर्मन भाषेमध्ये Kartoffel म्हणजे बटाटा. हे जर्मन लोक सगळ्या गोष्टीत बटाटा घालतात. ज्याप्रमाणे दिल्लीला राहिल्यानंतर चहा देखील पनीरचा करतील असे वाटते तसे इकडे कॉफी किंवा बियर बटाट्यापासून  करतील अशी भीती मला वाटत असते. पण  तशातला काही प्रकार घडला नाही आणि बटाटा सूप सोबत एका कोंबडीचा बळी देवून आम्ही रेस्टॉरंट अटेंडंटच्या Guten Appetit (एन्जॉय द मिल) या शुभेच्छाचा मिटक्या मारत स्वीकार केला. अर्थात सोबत बीयर होतीच, पण बटाट्याचा अंश देखील नसणारी. त्यानंतर, रात्री उशिरा कोबलेंझची ट्रेन गाठण्यासाठी केलेली कसरत आणि गावठी कुत्रा मागे लागल्यावर केलेली धावपळ यात साम्य सापडल्यास नवल ते काय?

दुसऱ्या दिवशी सकाळी, ब्रेकफास्ट साठी क्रॉन्झा, चिझ केक आणि कॉफी गट्टम केली आणि बिंगेनला  जाणारी गाडी पकडली. कोबलेंझ ते बिंगेन या मार्गाचा कल्चरल लॅंडस्केप म्हणजेच मानव आणि नैसर्गिक रचना यांचे संयुक्त प्रयत्न जगविख्यात आहेत. या पश्चिम ऱ्हाइन रेल्वेच्या या 65 कि. मी.  मार्गाला 2002 मध्ये यूनेस्कोने हेरिटेज दर्ज दिलेला आहे.या मार्गावर किमान चाळीस राजवाडे आहेत आणि सभोवती हिरवागार गालीचा. सुदैवाने त्यादिवशी ऊन असल्याने त्या कल्चरल लॅंडस्केपने आमच्या स्वागतासाठी आपले दोन्ही हात मोकळे सोडून रंगांची उधळण केली होती. ती मनाला स्पर्शून गेलीच. कोबलेंझ ते बिंगेन हा नैसर्गिक नयनरम्य पट्टा जर्मन स्वछंदवादी (रोमॅंटिसिझ) चळवळीचे अविभाज्य भाग आहे. विशेष म्हणजे, गंभीर इंग्लिश रोमॅंटिसिझपेक्षा जर्मन स्वछंदवाद वेगळा आहे. विनोद आणि सौन्दर्य यांचा मिलाफ येथे पहायला मिळतो. त्यातील, सौंदर्य  विल्यम टर्नर यांनी चितारलेली चित्रे, महान जर्मन साहित्यिक आणि राजनीतिज्ञ गटे (तोच ज्याच्या नावे जर्मन भाषा शिकवणारी इंस्टिट्यूट आहे, स्पेलिंग नुसार ज्याला गोथे म्हणावे लागेल, अशा आडनावाचा आणि कालिदासांचे ‘शाकुंतल’ डोक्यावर घेवून नाचलेला हा जर्मन कवी ! ) आणि श्लेगेल बंधु यांच्या लिखाणातून तसेच कोबलेंझ ते बिंगेनच्या भागातून प्रतिबिंबीत होते हे ऐकले होते हे शब्दश: खरे ठरले. 

                              व्हिडिओ: कोबलेंझ ते बिंगेन रूट

  बिंगेनला पोहचताना आपल्याला ऱ्हाइन नदीच्या मधोमध उभे असलेले माऊस टॉवर दिसतो. मानवी क्रूर कृत्याला दिलेली शिक्षा म्हणून हा टॉवर उभा आहे. येथील लोककथा सांगते की,  हजार वर्षापूर्वी हातो ll  राजाने गरीब शेतकऱ्यांना जाळून मारले आणि त्यांच्या ओरडण्याला उंदरांचे रडणे असा हिणकस शेर मारला. रात्री, हातो ll वर अनेक उंदरांनी हल्ला केला. त्यामुळे, बोटीतून हा राजा ऱ्हाइनच्या मधोमध उभ्या टॉवर मध्ये येवून थांबला. उंदीर पाण्यातून येवू शकणार नाहीत असे त्याला वाटले पण काळ आणि वेळ दोन्ही आल्याने उंदीर या टॉवर मध्ये शिरले आणि त्या राजाला जिवंतपणे खाल्ले. असो, माऊस टॉवर सोडले तर इतर सर्व भाग म्हणजे मानवी आणि नैसर्गिक सकारात्मक भावनेचे चित्रण होय !

 

                          व्हिडिओ: माऊस टॉवर आणि रेल्वे

येथील रॉबर्ट क्लोप राजवाडा 1240 मध्ये बांधण्यात आला आहे. स्वछंदवादी चळवळीच्या वेळी हा राजवाडा सहलींचे आकर्षण केंद्र होता. उंचावर वसलेल्या या जागेच्या आवारातून निसर्गाचा मिळणाऱ्या देखाव्यामुळे हा राजवाडा तत्कालीन लेखक आणि इतर कलाकारांसाठी विंटेज पॉइंटच होता. 

 

                     फोटो: रॉबर्ट क्लोप राजवाडया वरून बिंगेन गावचा परिसर

त्यानंतर आम्ही दृसुस ब्रिजचे दर्शन घेतले. हा पुल म्हणजे रोमन साम्राज्याचा अस्त (इसवी सन 5 वे शतक) ते युरोपियन प्रबोधनाचा काळ (13 वे शतक renaissance)चा मुक प्रेक्षक आहे. त्याकाळातील जर्मनीतील हा एकमेव दगडी बांधणीचा पुल होय. हे सर्व पाहिल्यानंतर मनाची भूक भागली होती पण पोटाचे काय? हा प्रश्न पुन्हा उसळी मारून येत होता. त्याचे उत्तर गावातील बाजारपेठेपासून थोड्याशा दुरवरच्या रस्त्यावरील एका आशियाई हॉटेलमध्ये मिळाले.  येथील चायनीजची चव तर मला भारताचे स्मरण देवून गेली. तृतीचा ढेकर देवून आम्ही पुन्हा कोबलेंझच्या वाटेला लागलो. संध्याकाळी 6.15 ची रेल्वे नित्याप्रमाणे उशीराच आली. दोन तीन दिवसांचा प्रवासाचा शीण सोबत घेवूनच आम्ही  गाडीत चढलो. गाडीने वेग घेतला आणि थकव्यामुळे आम्ही दोघेही शांतपणे सीटवर बसून गेल्या दोन दिवसातील क्षणांची मनातल्या मनात उजळणी करू लागलो. थोड्यावेळाने बर्गर आणि क्रॉन्झा पोटात रिचवून हॅम्बुर्गची वाट पाहू लागलो. रात्री उशिरा हॅम्बुर्गच्या स्टेशनवर गाडी पोहचली. त्यानंतर घरी पोहचून रोजच्या चाकारित रुजू  होण्याची अनिच्छा मागे सारीत निद्रादेवीची आराधना सुरू केली.         

समाप्त !                       

  पहिला भाग वाचण्यासाठी येथे टिचकी मारा : सफर ऱ्हाइन आणि मोझेल खोऱ्याची ! भाग पहिला

 

सफर ऱ्हाइन आणि मोझेल खोऱ्याची !

 

 

Deutsch Eck, Koblenz  

फोटो सौजन्य : https://www.romantischer-rhein.de/a-deutsches-eck-mit-kaiserdenkmal

भाग 1

जर्मनीत येवून आता पावणे दोन वर्ष होत आहेत तरी येथील प्राचीन इतिहासबाबत फारशी माहिती मिळाली नाही. लोकांशी बोलतानाही पहिले महायुद्ध आणि दुसरे महायुद्ध यांचेच उल्लेख प्रकर्षाने येतात. त्यावेळी आमच्या शहरात कसे बॉबिंग  झाले यांची रोमहर्षक कहाणी खूपदा ऐकायला मिळते. परंतु, शाळेत असताना  जर्मनीतील निअँडर खोऱ्यात ‘निअँडरथल’ मानवाच्या पाऊलखुणा सापडल्याचे ऐकिवात होते. साधारणत: चाळीस हजारवर्षापूर्वीच्या द्वीपाद प्राण्याविषयी अधिकची माहीत मात्र मिळत नाही. त्यामुळे गुगल बाबाला शरण गेलो. त्यावेळी, ट्रीअर हे शहर जर्मनीतील सर्वात प्राचीन शहर असून, तत्कालीन रोमन साम्राज्याचा मुकुटमणी असण्याचे नमूद करण्यात आले. रोमन जनरल ज्यूलिअस सीझरच्या काळात ऱ्हाइन नदीच्या पूर्वेला राहणाऱ्या लोकाना ‘जर्मनिया’ म्हणत असत. ऱ्हाइन-मोझेल नदीचे खोरे म्हणजे जर्मन सोमरस आणि रोमॅंटिसिझमचे उगमस्थान. संस्कृतीविषयी अभिमानामुळे जर्मन लोक अधिक राष्ट्रवादी असल्याचे या देशात राहिल्यावर जाणवतेच. त्याचे उगमस्थान या रोमॅंटिसिझम मध्ये शोधता येते. फेब्रुवारीच्या पहिल्या आठवड्यात ऱ्हाइन आणि मोझेल खोरे धुंडाळण्याची संधी मिळाली ती देखील बायको आणि मुलाशिवाय. म्हणजे क्रिकेट मधली फ्री-हिटच मिळाली होती. सोबत केवळ मित्रवर्य जितेंद्र होता.    

अजूनही, शिशिर ऋतु (हिवाळा) असल्याने सूर्यदर्शनासाठी आठ वाजण्याची वाट पहावी लागते. शिवाय, युरोपमध्ये हिवाळ्यात या उगवत्या भास्कराचे दर्शन नाशिबानेच मिळते. जर्मन रेल्वेच्या (Deutsch Bahn) कृपेमुळे गाडी गाठण्यासाठी अगदी ब्राम्ह मुहूर्त नसला तरी पहाटेच घर सोडले. कारण सकाळी पावणे सात वाजता असणारी गाडी आता सहाला निघणार असल्याचे कळले. ऱ्हाइन-मोझेल खोरे पाहण्यासाठी आम्ही कोबलेंझला थांबणार होतो. गाडीत गर्दी नव्हती. खरे तर इतरवेळी हे चांगलेच पण केवळ मित्रासोबत प्रवास करताना गाडीतील ‘प्रेक्षणीय स्थळांशिवाय’ हा प्रवास म्हणजे, सुन्या सुन्या मैफिलीत माझ्या, अशी अनुभूती आली. त्यामुळे, जितेंद्रशी गप्पा सुरू झाल्या. जितेंद्रसोबत नुकतीच ओळख झाली होती. हॅम्बुर्गला गाडीत बसल्यानंतर त्याची कहाणी ऐकल्यानंतर चित्रपटसृष्टीतील जितेंद्रने वठवलेल्या अनेक भूमिकांचा भास होत होता. पुलंचा सखाराम गटणे जगण्याला जीवन म्हणत असे, जितेंद्रची ‘जीवन’कहाणी काहीशी तशीच होती. गाडीचे रुळ जसे बदलत होते तसे आमचे संभाषणाचे संदर्भ बदलू लागले. बॉन येई पर्यंत गाडी चाळीस मिनिटे उशिराने चालत होती. जर्मन एकीकरणापूर्वी बॉन ही पश्चिम जर्मनीची राजधानी होती. बॉन ते बिंगेन रेल्वे प्रवास नितांत निसर्गरम्य आहे. निसर्गाने केलेली उधळण पाहण्यासाठी, जर्मन सरकारने रेल्वे आणि रस्ता महामार्गाची सुविधा केली होती. त्यामुळे रेल्वेच्या बाजूला रस्ता आणि त्याच्या पलीकडे संथ वाहणारी ऱ्हाइन असे नयनसुख बॉन ते कोबलेंझ पट्ट्यात उपभोगले आणि गाडीत प्रेक्षणीय स्थळे नाहीत याचा विसर पडला होता.

काही वेळातच कोबलेंझला पोहचला. शहर छोटेखानी असल्याने जवळपास सगळीकडे पायच सोबती होते. अर्थात ते नंतर ध्यानात आले, त्याआधीच आम्ही सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेच्या सिटी तिकिटाचा भुर्दंड माथी मारून घेतला. हॉटेलवर सामान आपटून आमची स्वारी ऱ्हाइन-मोझेल यांचा संगम आणि  Deutsch Eck (जर्मन कोपरा) पाहण्यासाठी पायपीट करत निघाली.  लहानपणी ‘प्रयागराज’ येथील त्रिवेणी संगमात डुबकी मारून भविष्यातील पाप धुण्याचे इन्शुरन्स काढून ठेवले होते. Deutsch Eck चा संगम मात्र सुखद धक्का देवून गेला. या संगमावर 1897 मध्ये जर्मन सम्राट विल्यम यांचा अश्वारूढ पुतळा आहे. दुसऱ्या महायुद्धात या पुतळ्याचे मोठे नुकसान झाले होते. तद्नंतर 1953 ते 1990 पर्यंत या पुतळ्यासमोरील जागा जर्मन एकीकरणाचे स्मारक म्हणून वापरण्यात येत असे. 1991 नंतर ही जागा एक महत्वाचे पर्यटन स्थळ म्हणून उदयाला आले आहे. संगमापासून Ehrenbreitstein किल्ल्यावर जाण्यासाठी केबल कार आहे मात्र थंडीचा कडाका असल्याने आणि सुट्ट्या नसल्याने किल्ल्याचे दरवाजे बंद होते. अशावेळी आमच्यासाठी दरवाजे उघडण्यासाठी आम्ही काही किल्लेदार नव्हतो. त्यामुळे यूनेस्कोचा दर्ज मिळालेला तो किल्ला पाहण्याचा योग हुकलाच. संगम दर्शनानंतर शहरातील हिस्ट्री कॉलमला भेट दिली. त्या स्तंभावर, रोमन काळापासून दुसऱ्या महायुद्धापर्यंतचा इतिहास कोरण्यात आला आहे. जर्मन लोकांची आपल्या ऐतिहासिक वस्तूची जपवणूक करण्याची वृत्ती वाखाणण्याजोगी आहे. कोबलेंझ सारख्या छोट्या शहराचे देखील गीत आहे आणि त्या गीतकाराच्या, जोसेएफ कोर्णेल्युइस, स्मरणार्थ जुन्या शहरात एक पुतळा उभारण्यात आला आहे. या सर्व जागा एकमेकांपासून साधारण किलोमीटर अंतरावर होत्या. नाही म्हणले तरी 4 ते 5 किलोमीटर चालणे झाले होते. त्यामुळे आमचे पाय बोलायला लागले होते. शेवटी, दुसऱ्या दिवशी ट्रीअर आणि लक्जमबर्ग सिटीच्या भेटीविषयी स्वप्नरंजन करता करता केंव्हा निद्रादेवीच्या आधीन झालो ते कळले देखील नाही.                               

कोबलेंझ ते लक्जमबर्ग सिटी हे अंतर साधारणत: 175 किलोमीटर आहे. त्यासाठी, सकाळी 9 वाजता आम्ही कोबलेंझ वरून ट्रीअर साठी निघालो, या प्राचीन शहरात आम्ही दुपार नंतर पर्यटनासाठी येणार होतोच. ट्रीअरहून लक्जमबर्ग सिटीला आम्ही 45 मिनिटात पोहचलो. युरोपियन युनियन मध्ये सीमावर्ती भागातील सार्वजनिक व्यवस्था एकेमएकांशी संलग्न असल्याने वेगळे तिकीट काढायची झंझटच नसते. लक्जमबर्ग या चिमुकल्या देशाच वैशिष्ठ्य म्हणजे, दरडोई उत्पन्नात या युरोपियन देशाचा जगात पहिला नंबर आहे. जर्मनीचे उत्पन्न 60 ते 65 हजार डॉलर्स आहे तर लक्जमबर्गचे त्याच्या दुप्पट. जर्मनी, फ्रान्स, बेल्जियम या मोठ्या युरोपीयन भावंडांच्या मध्ये लक्जमबर्ग स्थिरावला आहे. अर्थात, या देशात कॉस्ट ऑफ लिव्हिंग प्रचंड आहे. हॅम्बुर्गला एक बियरचे कॅन साधारण 70-80 सेंटस ला मिळते इकडे त्यासाठी तब्बल 2.50 युरो मोजावे लागतात. त्याची झळ आम्हालाही सोसावी लागली. या देशात सर्वत्र वाय-फाय आणि सार्वजनिक वाहतूक मोफत आहे. आजच्या काळात एकवेळ प्यायला पाणी उशिरा मिळाले तरी चालते पण वाय-फाय पुरवणाऱ्याला देव्हाऱ्यात बसवायला लोक कमी करणार नाहीत. अशा लोकांसाठी लक्जमबर्ग म्हणजे नंदनवनच म्हणावे लागेल. अर्थात त्यामुळे देशात कर देखील मोठ्या प्रमाणावर आकाराला जातो.

लक्जमबर्ग सिटी हे राजधानीचे शहर पठार आणि खोलगट भागातून वसले आहे. त्यामुळे शांतपणे वाहणारे पाण्याचे झरे आणि सभोवती असणारी वृक्षराजी यांनी हे शहर एखाद्या अप्सरेप्रमाणे नटलेले आहे. या शहरातील सर्वात आकर्षणाचा केंद्रबिंदू म्हणजे सतराव्या शतकात केलेली तटबंदी. अत्यंत सुंदर अशी नैसर्गिक प्राकृतिक रचना आणि मानवी प्रयत्न यांचा  संयोग म्हणजे ही बाल्कनी होय.  त्यामुळेच, या तटबंदीला युरोपातील सर्वात सुंदर बाल्कनी म्हणून ओळखतात. त्याच्या पुढे आम्ही शहराचे उंचावरून अवलोकन करण्यासाठी तयार केलेल्या एका  लिफ्टच्या शोधार्थ निघालो. काचेचे हे घर शहराच्या मध्यवर्ती असलेल्या Pescatore park ला अलझेट नदीच्या खोऱ्यातील Pfaffenthal भागाशी जोडते. 71 मीटर उंचावर पोहचल्यावर खाली पाहताना ‘टिक टिक वाजते डोक्यात, धड धड वाढते ठोक्यात’ याची आठवण आल्याशिवाय राहिली नाही. आमची उडलेली त्रेधतिरपिट पाहून तेथे असलेल्या इतरांची  निश्चितच  करमणूक झाली असेल.  शेवटी त्या जाहिरातीतील डर  के आगे जीत है ! हा मंत्र आठवून मी अधांतरी असलेल्या त्या काचेच्या पट्टीवर उभा राहिलो. त्या ठिकाणाहून लक्जमबर्ग सिटीचे झालेले दर्शन शब्दात मांडत येणे केवळ कठीण आहे. त्यानंतर, शहरातील बाजारपेठ, गोल्डन लेडीचा स्तंभ आणि रोमन काळातील पूल यांचा न्याहाळत आणि या शहराला सायो नारा केले ! 

 

क्रमश: